با قدم زدن در بازار کرمان به تاریخ ۶۰۰ ساله آن سفر کنید

قدمت بازار کرمان بیش از ۶۰۰ سال قبل بوده و در دوره ی حکومت مظفری و تیموری نیز ساخته شده است. به ‌طوری که بازارها در راستای شکل ‌گیری و گسترش شهر ساختار اولیه‌ ی خود را پیدا می‌ کنند. بازار کرمان که به بازار گنجعلی خان هم در این شهر شناخته شده است از میدان ارگ شروع شده و به میدان مشتاقیه نیز ختم می شود. مجموعه های کرمان از دوره صفویه به بعد همگی با یکدیگر در ارتباط هستند و بازار کرمان یکی از مهمترین بخش ها در تمامی این مجموعه ها است. هر بخش آن در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و در ایران منحصربه ‌فرد و دارای شهرت جهانی است. بازارهای متعددی در این بازار کرمان قرار دارد که هر کدام برای خود جز آثار تاریخی این شهر به شمار می روند.

در تمام گوشه و کنارهای بازار کرمان و بازارهایی که در آن قرار دارد قدم بگذارید با حس و حال عجیبی روبرو خواهید شد. بازار مسگری قدمت دیرینه و سنت را در این مجموعه بیان می کند. بازار مظفری عمومی ‌ترین جنبه بازار یعنی داد و ستد و خریدهای معمول مردم برای رفع نیازهای روزمره را نشان می ‌دهد.

بخش ‌های مختلف بازار کرمان

بازار نقارخانه

در اولین قدم هایی که به بازار کرمان می گذارید دقیقا از میدان ارگ با دهانه بزرگ بازار نقارخانه نیز مواجه خواهید شد که دارای سقف و سردری بزرگ، مزین به کاشی کاری و دارای چند اتاق در بالا است. معماری قسمت های مختلف این بازار مربوط به دوره قاجاریه است.

 بازار گنجعلی‌ خان

یکی از شاهکارهای معماری ایران و نقطه ی عطف بازار کرمان بازار گنجعلی خان کرمان است. بنا به اسناد معتبر، این مجموعه روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. مجموعه ی گنجعلی خان یک نمونه ی بارز از معماری دوران صفویه است و در سال های ۱۰۰۵ تا ۱۰۲۹ قمری در زمان حکمرانی گنجعلی خان بر کرمان و با دستور شاه عباس نیز بنا شده است. طراح این مجموعه اثری از استاد سلطان محمد معماری یزدی است. این بازار حد فاصل بین چهار سوق و بازار اختیاری و در بخش جنوبی میدان گنجعلی خان قرار گرفته ‌است.

چهارسوق گنجعلی‌ خان

چهار سوق گنعلی خان در محل تقاطع دو راسته بازار است که به دلیل برخورد تقاطع دو راسته بازار در محل چهار سوق گنجعلی خان در گذشته این مکان مهمترین و پرترافیک ترین نقطه شهر کرمان به شمار می رود. با توجه به این که حدود ۴۰۰ سال از ترسیم این بنا می گذرد هنوز زیبایی های خودش را حفظ کرده و تا قبل از ورودی معماری جدید و تداخل معماری غربی، گنبدهای بازار به ‌صورت یک باند به هم پیوسته بوده و از مرتفع ‌ترین بناهای شهر بعد از مسجد جامع محسوب و از مرتفع ‌ترین گنبدهای شهر به‌ شمار می‌آمد.

 بازار اختیاری

در انتهای جنوبی بازار گنجعلی خان و تا ابتدار بازار وکیل نیز چهارمین قسمت از بازار کرمان به نام بازار اختیاری قرار دارد. این بازار یکی از کم عرض ترین و تنگ ترین بازارهای این مجموعه است که قدیمی ترین بخش بازار هم نیز محسوب می شود و اهمیت آن به دلیل قرار گرفتن بین دو بازار ارزشمند گنجعلی خان و وکیل است. از مهمترین قسمت های این بازار می‌توان مسجد چهل‌ستون، کاروانسرای گلشن، سه بازارچه سرداری و در انتهای آن حمام یا چایخانه سنتی وکیل نیز اشاره کرد.

بازار وکیل کرمان

بازار کرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وکیل می‌رسد. در انتهای بازار اختیاری و مجموعه وکیل واقع شده‌ است. به دستور محمد اسماعیل خان وکیل المک، حاکم کرمان در ۱۲۸۲ قمری (۱۸۵۶ میلادی) و پسرش مرتضی قلی‌خان وکیل ثانی و اولادش مجموعه بزرگی شامل کاروانسرا، بازار، حمام، مسجد ساخته شده که هنوز هم به نام وکیل خوانده می‌شود و بازار آن از زیباترین بازارها است. بخش تجاری که بازار وکیل خوانده می‌شود، بین مسجد جامع و ارگ قرار گرفته بود. از مهم‌‌ترین عناصر این بازار می‌توان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل، مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.

بازار عزیز

از دروازه شمالی شهر قدیم کرمان که بگذرید به بازار عزیز می رسید. امروزه تنها نامی از بازار عزیز باقی مانده و دلیل این هم موقعیت قرار گیری بازار بود که در طول تاریخ و گسترش شهر نیز از بین رفته است.

راسته بازارهای مسگری

در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان و امتداد بازار کلا مالی نیز راسته بازار مسگری شمالی نیز واقع شده است.

مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری)

این مجموعه بازار در امتداد بازار عزیز و و خیابان شریعتی بود که به سمت جنوب تا راسته بازار کفاش ها نیز امتداد دارد. با ارزش ترین عناصر مجموعه حاج آقا علی به غیر از بازار آن می تواند آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهلسون نیز اشاره کرد که در این مجموعه قرار دارند.

 بازار ارگ

غربی ترین قسمت بازار کرمان بازار ارگ است که از میدان ارگ آغاز می شود و به چهار سوق گنجعلی خان نیز ختم می شود و مانند مستطیل دور میدان توحید را احاطه کرده است. این بازار بخ دو بخش فرعی به نام های بازار نقارخانه و بازار سراجی نیز تقسیم شده است. این بازار در گذشته محل سراج‌ها و چمدان سازها بوده است.

معماری و ویژگی‌های بازار

همانطور که گفتیم قدمت این بازار به ۶۰۰ سال پیش باز می گردد و سبک معماری آن بسیار غنی و با ارزش است. به عقیده بسیاری از کارشناسان و محققان گردشگری این بازار بزرگ ترین و طولانی ترین بازار ایران است و از گذشته بازار کرمان محل خرید و فروش و صادرات و واردات این استان بوده است. پارچه، ظروف مسی و انواع صنایع دستی کرمان به کشورهای چین و هند صادر و از آنجا نیز ادویه و پارچه وارد می‌شد.

در بالا هنگامی که بازارها را شرح می دادیم در هر کدام از آن ها بناهایی مثل مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان، صف عزاخانه، مسجد چهل ستون نیز ساخته شده که از روی هر کدام از آن ها می توانید به معماری دوره شان نیز پی برد. چهارسوق ‌ها که این بازار را به دیگر بازارهای فرعی ارتباط می ‌دهد دارای نمای گچ ‌بری زیبایی هستند که قدمت آن به ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. این چهارسوق‌ ها با گذشت سالیان دراز هنوز، نقاشی‌های زیبای رنگ روغنی خود را حفظ کرده‌اند.

حفاظت از بازار کرمان

بازار کرمان تحت خطرات زیادی نظیر سیستم برق فرسوده و قدیمی و همینطور سازه های غیر ایمنی و انبارها غیراصولی است. برای حل این مشکل و تهدید نیاز به زدن کانال هایی جهت انتقال کابل های برق و مخابرت می باشد که تاکنون سه کانال در بازار بزرگ و قلعه آماده شده است. متاسفانه به دلیل با بودن هزینه های مربوط به مرمت بازسازی این بنا و جلوگیری از خطراتی که پیش روی آن است نیازمند مشارکت بخش خصوص و حمات بخش دولتی است.

این اثر در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

---

منبع:مجله گردشگری الی گشت